Хайгуулын лиценз олгосноор жилд нэг тэрбум ам.доллар орж ирнэ

Манай улсад орж ирэх гадаад валютын урсгал татарч эдийн засаг хүндрээд буй. Уг хүндрэлээс гарах арга замаа тодорхойлсон. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-аас саяхан “Эдийн засгийн идвэхжлийг нэмэгдүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” тогтоол хэрэгжүүлэхээр баталсан. Энэ тогтоолын нэг гол заалт нь Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах, ашигт малтмалын хайгуулын ажлыг сэргээх, уул уурхайн салбарын эрх зүйн орчныг тогтвортой болгох. Мөн Эрдэс баялгийн бодлогын зөвлөл байгуулах болсон билээ.

УИХ-аар батлуулахаар өргөн бариад байгаа Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай төсөлд  хайгуулын лицензийг  эхний гурван жилд  шилжүүлэхгүй байх заалт тусгажээ. Энэ лицензийн наймаа цэцэглэхээс сэргийлж буй нэг хэлбэр аж. Мөн хайгуулын лицензийн хугацаа  дуусах үед авах төлбөрийн хэмжээг чамгүй өндөр байхаар тусгасан байна.

Манай орон эрс тэс уур амьс­галтай тул бүх биз­нес улир­лын чанартай. Тухайл­бал, жилд долоон сарын ху­га­­цаанд геологи хайгуулын ажил хийдэг. Иймд хайгуулын ли­­цензийн хугацаа есөн жил байс­­­ныг 12 жил болгон сунгах нь.
Уул уурхайн салбар манай улсын эдийн засгийн гол тулгуур. Өнгөрсөн оны байд­лаар ДНБ-ий 19, аж үйлдвэрлэлийн салбарын 67.3  хувийг бүрдүүлсэн. Үндэс­ний статистикийн хорооны  судалгаагаар  уул уурхайн салбар өнгөрсөн жил ДНБ-ий 17.5 тэрбум төгрөг нь тус салбарт ногдож буй юм.

“Урт нэр”-тэй хуулиар ашигт малтмалын 300 гаруй лиценз цуцлагдаж, хүчингүй болсон. Ашигт малтмалын тухай хууль өөрчлөгдсөнөөр уг асуудлыг шийдвэрлэж  үйл ажиллагаа нь сүүлийн жилүүдэд зогсоод байсан 100 гаруй компани сэргэнэ хэмээн Уул уурхайн яамны мэргэжилтнүүд хэлж  байгаа. Эдгээр компанийн ажил эхэлснээр татварын орлого нэмэгдэх, бага ч атугай хөрөнгө оруулалт орж ирэх нь тодорхой.

Үүнээс гадна сүүлийн дөр­вөн жилд ашигт малт­малын хайгуулын нэг ч ли­ценз олгоогүй, мөн бусдад шил­жүүлэхийг  хориглосон. Ингэснээр нэг үе цэцэглэж байсан лицензийн наймаа гэдэг зүйл алга болов. Бас эмх замбараагүй олгосон ли­цен­зээ цэгцэлж, хяналтдаа  авах боломж бүрдсэн юм. Иймд хайгуулын лицензийн тоо, нийт нутаг дэвсгэрт эз­лэх талбайн хэмжээ жи­лээс жилд буурсаар ирэв. Ту­хайл­бал, 2006 онд манай ул­сад нийт 5357 лиценз байж. Уг лицензийн  4315 нь хайгуулынх үлдсэн нь ашиглалтынх. Ингээд хай­гуулын лиценз нийт нутаг дэвс­гэрийн 42.1, ашиглалтынх 0.2  хувийг эзэлж байв. Харин  өнгөрсөн оны байдлаар нийт 3018 лиценз байна. Эдгээр лицензийн 1717 нь хайгуулынх, 1301 нь  ашиглалтынх ажээ. Энэ оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар хайгуулын лиценз буурч 1577, ашиглалтынх өсч 1309 боллоо. Дээрх статис­ти­каас харахад  дөрвөн жи­лийн өмнөөс ашиглалтын ли­цензийн тоо өсч иржээ. Хам­гийн сүүлийн үеийн тоо ба­римтаас үзвэл хайгуулын лиценз манай орны нутаг дэвсгэрийн 7.7, ашиглалтынх нь 0.6 хувийг тус тус эзэлж байгаа юм. Геологичид хайгуул судалгааны ажил уурхай, үйлдвэр нээхээс дор хаяж арав орчим жилээр түрүүлж явах учиртай гэдэг. Тэгэхээр хайгуулын лицен­зийг олгож эхлэх ёстой. Одоо хүчин төгөлдөр мөр­дөж  байгаа хайгуулын ли­цен­зүүдийн хугацаа  ирэх жил гэхэд бараг  бүгдээрээ дус­на хэмээж буй юм. Ашигт малт­малын хайгуулын ажил сэргэс­нээр манай улсад жилд 1-1.5 тэрбум ам.долларын га­даа­дын шууд хөрөнгө оруулалт орж ирнэ хэмээн тоо­цож байгаа. Харин урьд нь хайгуулын ажил ид өр­нөж байсан  тэр жилүүдэд жилд  300-500 орчим сая ам.долларын хөрөнгө оруу­лалт орж ирдэг байсан тоо­цоо бий.

Зарим судалгаанаас үзвэл өнөөдөр дэлхийн хэмжээнд ашигт малтмал хайхад жилд 6.5 орчим тэрбум ам.доллар зарцуулдаг байна. Энэ мөнгөний 15-20 хүртэлх орчим хувийг манай улс татах боломж бий гэдэг. Үүний тулд нийт газар нутгийнхаа 20 хувьд хайгуулын лиценз олгох бололцоотой ажээ. Тэгэхдээ “урт нэр”-тэй хуулиар хориглосон газар, талбай орохгүй хэмээн Уул уурхайн яамны мэргэжилтнүүд хэлж байгаа. Нөгөө талаар хайгуулын ажлыг сэргээснээр уурхай, ашигт малтмал бо­ловс­руулах үйлдвэрийн хө­рөнгө оруулалт нэмэгдэнэ гэж тооцсон. Өнгөрсөн са­рын байдлаар 18 уурхай нээх, баяжуулах үйлдвэр ашиг­лал­тад оруулах компани зөв­шөөрөл хүссэн байна. Өө­рөөр хэлбэл, ил уурхай 15, далд уурхай хоёр, баяжуулах үйлд­вэр нэг байгаа юм.  Эд­гээр төс­лийн хөрөнгө оруулалтын нийт хэмжээ нь  500 орчим тэр­бум төгрөг болох ажээ. Ашигт малтмалын төрлөөр нь аваад үзвэл алтны шо­роон орд, төмрийн хүдэр бая­жуу­лах үйлдвэр, нүүрс, жонш байна.